Ngôn ngữ ký hiệu – Phần 1: Chữ cái và Số

Ngôn ngữ ký hiệu, hay còn được gọi là thủ ngữ, là phương thức giao tiếp sử dụng cơ thể để tạo ra các ký hiệu mà người điếc có thể hiểu được. Ngôn ngữ ký hiệu có những đặc điểm đáng chú ý:

Đặc điểm của ngôn ngữ ký hiệu

• Ngôn ngữ ký hiệu không chỉ sử dụng tay mà còn kết hợp với hình thể, biểu cảm và khẩu hình miệng.

• Ngôn ngữ ký hiệu là một quy ước, do đó có những cách biểu đạt khác nhau tuỳ theo vùng miền và quốc gia. Ví dụ, trong cộng đồng người điếc ở Hà Nội, chúng ta sẽ sử dụng theo chuẩn của vùng đó.

• Tuy nhiên, không cần phải lo lắng, vì có sự giao thoa rất nhiều giữa các vùng và giữa Việt Nam với các nước khác. Hơn nữa, chỉ có những từ trừu tượng mới là khó mô tả, còn phần lớn trong giao tiếp, chúng ta gặp những từ có thể dùng những đặc trưng tiêu biểu của nó để mô tả. Ví dụ, “ngôi nhà” có mái, “con bò” có sừng, “học” thì kiến thức đi vào não, còn “dạy” thì kiến thức từ não đi ra…

• Ngôn ngữ ký hiệu chịu ảnh hưởng trực tiếp bởi ngôn ngữ nói. Người điếc không thể nghe được nhưng vẫn có khả năng viết, họ vẫn học tiếng Việt như người bình thường. Ví dụ, từ “bố” (“ba”) thì chữ B để ở cằm, nhưng trong tiếng Anh Mỹ thì họ dùng bàn tay xoè ra và đặt ngón cái vào trán.

Giao tiếp với người điếc

Khi tiếp xúc và trò chuyện với người điếc, chúng ta cần làm quen với ba điều sau:

• Vì họ mất khả năng nghe, chúng ta phải khua tay hoặc tạo ra các tiếng động để thu hút sự chú ý của họ. Gọi hay làm tiếng động đều không giúp ích gì.
• Người điếc không nghe được nhưng không mất khả năng phát âm, chỉ là họ không ý thức được âm thanh mà họ tạo ra. Điều này dẫn đến tình cảnh một cuộc trò chuyện đông người, thế giới của người điếc là một bầu không khí yên tĩnh, trong khi thế giới của người nghe thì ồn ào vô cùng =)
• Với người điếc, ngôn ngữ ký hiệu là ngôn ngữ. Chúng ta có thể lúng túng trong cử chỉ hoặc có thể quên ký hiệu, nhưng cần nghiêm túc trong việc tạo ra cử chỉ, vì nó phản ánh phần nào thái độ của chúng ta trong giao tiếp. Cử chỉ không đúng mực, dù là vô ý, cũng có thể khiến người điếc hiểu nhầm.

Người điếc thích được gọi là “người điếc” hơn là “người khiếm thính”, vì họ muốn được coi là người đặc biệt, chứ không phải là người bị thiếu sót một cái gì đó.

Chữ cái

Dưới đây là bảng chữ cái ký hiệu:

• A: nắm bàn tay, lòng hướng về trước, ngón cái để tự nhiên và ép vào bên ngón trỏ.
• Ă: chữ A + dấu trăng.
• Â: chữ A + dấu nón.
• B: duỗi thẳng bàn tay, lòng hướng về trước, 4 ngón khép lại, trừ ngón cái ép vào lòng.
• C: bàn tay hình chữ c.
• D: khom các ngón tay lại thành hình tròn như chữ o, trừ ngón trỏ vươn thẳng lên.
• Đ: như chữ d, nhưng ngón trỏ hơi quặp lại để biểu thị nét gạch ngang.
• E: từ chữ b, các ngón quặp hết lại.
• Ê: chữ E + dấu nón.
• …

Số

Dưới đây là cách biểu diễn các số trong ngôn ngữ ký hiệu:

• 0: giống chữ o.
• 1-5: xoè số ngón tương ứng.
• 6: giống chữ Y.
• 7-9: duỗi ngón trỏ, ngón giữa, ngón áp út tương ứng.
• 10: số 1 + số 0.
• 11-999: thông thường, ta ghép từng chữ số một. Nếu có chữ số giống nhau, ta sẽ làm kí hiệu giống nhau, nhưng thay đổi cử chỉ ở các vị trí khác nhau trong không gian.
• …

Đối với những số lớn hoặc tiền tệ, người điếc thích sử dụng cách biểu diễn nhanh hơn, ví dụ:

• 10, 20, …, 90: biểu diễn số hàng chục, nhưng không duỗi thẳng ngón mà hơi cong lại và lắc lắc tay.
• 100, 200, …, 900: đầu tiên biểu diễn số hàng trăm, sau đó kéo dịch tay sang ngang và quặp các ngón vừa duỗi lại, giống như đang nắm quả bóng.
• …

Với ngôn ngữ ký hiệu, chúng ta có thể truyền tải thông điệp một cách nhanh chóng và hiệu quả đến người điếc. Đây là một cách giao tiếp đặc biệt và rất ý nghĩa. Hãy tìm hiểu thêm về ngôn ngữ ký hiệu tại PRAIM để có thêm kỹ năng giao tiếp đặc biệt này!